सर्व स्तरांचे रुग्ण
मित्रहो, माझ्याकडे सर्व स्तरांचे रुग्ण येतात. वृद्ध येतात, तरुण येतात, महिला येतात, बालके येतात, व्यसनी येतात, सज्जन येतात, श्रीमंत येतात, गरीब येतात, शिक्षित येतात, अशिक्षितपण येतात, मरत असलेले येतात, जगत असलेलेपण येतात. देशी येतात, परदेशीपण येतात; पण प्रत्येक रुग्णाला मी सामुदायिक एकच प्रश्‍न विचारतो. काय आहे तो प्रश्‍न?
सामुदायिक प्रश्‍न...
‘रोगाला तुमच्या पत्त्यावर कुणी बरं धाडलं? का तुम्हीहून त्याला मागवलात?’ थोडं बिचारे बुचकळ्यात पडतात. पुन्हा म्हणतात, कोणाला रोग पाहिजे आहे साहेब? कोण कशाला रोग मागवेल? मग मी म्हणतो हे तरी नक्की काय? मग मला सांगा, आजचा दिवस चांगला यावा म्हणून, तुम्ही पूर्वतयारी काही केलीत का? येणार्‍या पुढील म्हातारपणासाठी, स्वावलंबनासाठी पूर्व जुळवाजुळव व तरतूद म्हणून तुम्ही काही केले का?
अहो, कुस्त्यांच्या तारखा ठरल्या. त्या तारखेला कुस्ती पाडायचीच म्हणून, दोन्हीकडील मल्ल मेहनत घेत असतात. म्हातारपणाचा काळ ठरला आहे की नाही? मग पूर्वतयारी नको का करायला? कुस्ती म्हातारपणाची कशी बरं जिंकणार? जी नाव बिनवल्ह्याची स्मशानाकडे निघाली आहे. तिला दारू देऊन, चहा पाजवून, तंबाखू देऊन, पुन्हा वल्हे का म्हणून मारीत आहात? तुम्हाला इतकी का घाई आहे? घाईच आहे तर इकडे काय म्हणून वळलात?
सगळेच खड्ड्याकडे...
मग म्हणतात, ‘काय सांगू साहेब! संगतगुण- दुसरं काय?’ सगळीच निघाली ज्या वाटेनं, मीही निघालो झालं! सगळेच खड्ड्याकडे निघाले आहेत. गर्दी खड्ड्याकडेच निघाली आहे.
सुशिक्षित, तो तरी कुठे सुरक्षित?
मित्रहो ! आपण मला सांगा, आम्ही शिक्षण कशासाठी घेत आहोत? उमेदीचं वय, क्षण-क्षण शिक्षणात कशासाठी वेचतो आहोत? शिक्षणाला काय बरं समजता? शिक्षण म्हणजे ज्ञान, शिक्षण म्हणजे बुद्धी, शिक्षण म्हणजे विद्वत्ता, शिक्षण म्हणजे शहाणपणा, शिक्षण म्हणजे प्रगती. होय ना ! मग आमचा शिक्षित, सुशिक्षित होऊनही आज सुरक्षित का नाही? तो दवाखान्यात जाऊनही का बरा नाही? घोटाळ्यात का सापडतो आहे? जेलमध्ये का दिसतो आहे? त्याचेच माय-बाप वृद्धाश्रमात का येत आहेत? तुमच्या प्रगतीची व्याख्या तरी सांगाल?
440 व्होल्ट, हात लावूच नका ! हा बोर्ड निरक्षराला वाचता आला नाही आणि म्हणूनच तो बिचारा वाचला नाही. म्हणजे तो जगला नाही. म्हणजेच तो त्या बोर्डला चिकटला. वाचणाराच मात्र वाचला म्हणता. मित्रहो, असेच बोर्ड पी. डब्ल्यू. डी. ने रस्त्याच्या कडेला टांगून ठेवले आहेत, उभे केले आहेत. ‘मनाचा ब्रेक उत्तम ब्रेक. घाट वळणाचा, अरुंद पूल, गाडी सावकाश हाका. घरी वाट पाहत आहेत.’ वगैरे वगैरे... तरी आमच्या गाड्या त्याच बोर्डवर विस्कटत आहेत. ड्रायव्हर निरक्षर म्हणता का? बरं, ठीक आहे.
मनाचा ब्रेक
असेच बोर्ड आणि अशाच शब्दफिती ‘सिगारेट स्मोकिंग इज इन्जुरिअस टू हेल्थ, टोबॅको इटिंग इज इन्जुरिअस टू हेल्थ’ असे लिहिलेले तुम्ही वाचले आहे का?
मग तुम्ही वाचला का नाहीत? मग का मरता आहात? यांचा वापर करणारे निरक्षर नाहीत ना? मग हे वाचून, का वाचले नाहीत? आज डॉक्टर, वकील, इंजिनिअर, शिक्षक सारेच उच्चभ्रू अज्ञानाचे साल सोलीत हे ओढतात कसे? खातात कसे? तर तुमच्या शिक्षणाचा आदर्श तुमच्या पुढच्या पिढीने काय घ्यावा? तुम्ही या आरोग्याचे मालक कसे होऊ शकता? अहो, पेरणार ते उगवणार की नाही? मग पेरा तुम्ही रानात, मनात, तनात; आणि पेरा कणा-कणांत. पेराल तेच उगवेल ना !
विजेच्या प्रवाहित सोललेल्या वायरला स्पर्श करून, तुम्ही सुशिक्षित म्हणून किंवा सॉरी म्हणून सुरक्षित राहू शकणार का? वीज तत्काळ आपले काम करीलच. मग तुम्ही कुणीही असा!
आम्ही सारेच देवाचे लाडके पुत्र आहोत. तुम्ही जी मागणी कराल ती ती मिळवालच. म्हणून म्हटले आहे, इच्छा तसे फळ. भाव तसे बळ. दामदुप्पट परत करायला तयार आहे. पण केव्हा, स्वतःच्या हातातल्या धान्यावरचा हक्क शेतकरी जेव्हा जमिनीत गाडायला तयार झाला, तेव्हाच जमीन त्याला, त्याच्या सहस्र पटींत परत करायला तयार झाली. कारण निसर्ग तसा समृद्ध आहे.
नियम यमालासुद्धा
मित्रहो ! नियम प्रत्येकाला असतात. नियम यमालाही सुटले नाहीत. यम ‘यम’ असला म्हणून काय झालं? कुणाच्याही गळपटीला धरून तो उचलू शकत नाही. तसं उचलणं शक्यही नाही; कारण निसर्गाचे नियम किंवा कायदे कुणीही हातात घेऊ शकला नाही. म्हणजे यमालासुद्धा नियम आहेत. तुम्ही निसर्गाचे कायदे हातात घेताच कसे? बंदिस्त शरीरात तुम्ही शिरताच कसे? हत्यारे, अवजारे तुम्ही कोंबताच कसे?
नियमाशी खेळता कसे ?
अहो, तुमच्या शाळेला नियम आहेत. ऑफिसला नियम आहेत. रस्त्याला नियम आहेत. वाहतुकीला नियम दिसत आहेत. डोक्यावरच्या ढगालाही नियम आहेत. नियम ग्रहाला आहेत, ग्रहमानाला आहेत. अणू-परमाणूला नियम आहेत. नियम तुमच्या खेळालापण आहेत. पण नियमाशी कुणी खेळतात का? खेळलात नियमाशी तर अंपायर ‘आऊट, आऊट’ करून आकाशाकडे हात करीलच. मग तुम्ही कुणीही असा; नियमापुढे अपील नाही.
सर्व धडे धडासाठीच
मित्रहो, धडे शाळेचे घ्या, खेळाचे घ्या, धडे संस्कृतीचे घ्या किंवा धडे धर्माचे घ्या. सर्व धड्यांमागे आपला एकच उद्देश असतो. काय, तर धड... धड राहावे. अधेमधे धड धडपडूच नये. हा इतका सामान्य हेतू असतोच की नाही? मग तुम्ही प्रत्येक ठिकाणी का धडपडत आहात? का कोलमडत आहात? दवाखान्यात गर्दी, कोर्टात गर्दी, पोलीस कचेरीत गर्दी, रस्त्यावर गर्दी, स्मशानात गर्दी. सर्वत्र मग गर्दी का दिसते आहे?
ढीग औषधांचा
तुम्ही ज्ञानाचा ढीग टाकत आहात. मुलांचा ढीग टाकत आहात. रोगांचाही ढीग टाकत आहात. वैद्य- डॉक्टरांचा तर ढीग आहेच. औषधांचाही ढीग का टाकत आहात?
रोग अडथळे तर औषधे शस्त्रे
मित्रहो, रोग रोग आहेच काय? औषधे - औषधे ही काय आहेत? विचार कुणी, कुठे केलाय?
माझ्या 35 वर्षांच्या प्रदीर्घ अनुभवाला, जर विचारलात तर, 20 हजार रुग्णांवर केलेल्या प्रयोग-निष्कर्षाला जर जाणलात तर, मी औषधाला म्हणेन ‘शस्त्र’ आणि रोगाला म्हणेन ‘अडथळे’. रोग आहेत केवळ अडथळे. पायाच्या नखापासून डोक्याच्या केसाकेसापर्यंत, आंतड्यापासून कातड्याच्या रंध्रारंध्रांपर्यंत, जी जैविक प्रक्रिया चालू आहे, जे प्रचंड दळणवळण चालू आहे, जी उलथापालथ चालू आहे, जी घालमेल होते आहे, या त्याच्या नैसर्गिक चयापचयामध्ये जो अडथळा येतो, तोच आहे रोग. चुकीचे विचार, बेहिशेबी तणाव, बेहिशेबी खाणे-पिणे, राहणे यांशिवाय दुसरे काही नाहीच. मग या अडथळ्याला तुम्ही काहीही म्हणू शकता?
दगड म्हणा - धोंडा म्हणा, पाला म्हणा - पाचोळा म्हणा, जंतू म्हणा - व्हायरस म्हणा, कुजला म्हणा - सडला म्हणा - शिजला म्हणा, काहीही म्हणा. हाच तुमचा रोग आहे, हे आधी लक्षात घ्या.
रोग आमच्या हयगयीतून, आमच्या आळसातून, आमच्या अज्ञानातून, आमच्या बेहोशीतून आला आहे, हे लक्षात घ्या. मगच रोगातून सुटू शकाल. कडीला कोयंडा की कोयंड्याला कडी आधी समजून तरी घ्या.
मित्रहो, औषधं, मग सारी सारी औषधं ही ‘शस्त्र’ आहेत. मग होमिओपॅथी असो, आयुर्वेद असो किंवा आजीबाईच्या बटव्यातील काठ असो. शस्त्रं आपण हातात कधी बरं घेतो?
तडजोडीच्या वाटा संपल्यावर, समजुतीच्या आशा संपल्यावर, सुसंवादाच्या दिशा संपल्यावर. मग माणूस ‘शस्त्र’ हाती घेईल. पहिलं शस्त्र म्हणून तो शिवी देईल. मग दगड हातात घेईल. काठी, भाला, तलवार, पिस्तूल, बंदूक, बॉम्ब, अणुबॉम्ब वगैरे वगैरे क्रमश:. ही केवळ लढाईचीच नीतिमूल्ये नाहीत, तर ती तशी आरोग्याचीही आहेत.
तुमची कबर तुम्हीच खोदता? उगीचच जर तुम्ही अंगाखांद्यावर बसलेल्या डास-पिसवांना पिस्तूल- बंदुकीने डागत राहाल, ही तुम्ही तुमची मर्दुमकी म्हणाल, याला तुम्ही ‘प्रगती’ हे नाव द्याल, तर तुम्हीच सांगा, तुमची कबर तुम्हीच खोदत नाहीये का?
तुम्ही काय म्हणून स्मशानाकडे गती घेत आहात? जी अरिष्टे फुंकली तरी उडून जाणारी होती. त्यांवर अग्निबाण कशाला सोडीत आहात? आधीच माणूस मर्कट ! त्याला मद्य पाजवून त्याच्या हाती कोलीत कशाला देत आहात?
मित्रहो, मी तुम्हाला आत्मविश्‍वासाने सांगतो, अगदी सर्दी-पडशापासून खोकला-ठोकला, मधुमेह, रक्तदाब, अल्सर, कॅन्सर, एड्स, अन्थ्रेक्स, सारे ज्ञात-अज्ञात रोगांना आपल्या अंगणात कोणी बरं बोलावलं?
मी तर म्हणतो, आमच्या नव्या लाईफ - स्टाईलने यांना पाचारण केले आहे. आम्ही आमचं कुंपण उद्ध्वस्त केलं आहे. आम्ही आमच्या अंगणात खड्डा पाडला आहे. आम्ही आमचं सुरक्षाकवच तोडलं. वसुंधरेच्या भोवती असलेले कवचच नव्हे, तर आपल्याभोवती असलेले प्रतिकारशक्तीचे कवचही तोडले. पाणी पातळीही जमिनीखाली खोल निघाली आहे.
सुंदर वसुंधरेचा टाईम बॉम्ब
पडक्या कुंपणावर पाय देत देत, हे मोठमोठाले रोग, आज मोठमोठ्या देशांना, शहरांना वाकुल्या दाखवित निघाले आहेत, भिववत आहेत.
सुंदर वसुंधरेला बिघडवलंत. शेताला, काळ्या आईला खराब केलंत, शेतकर्‍याला खराब केलंत, व्यापार्‍यांची मती भ्रष्ट केली, राज्यकर्त्यांची नीती उद्ध्वस्त झाली. हे सारं कशानं बरं झालं?
विज्ञानानं चैनीच्या वस्तू बाजारात आणल्या. वस्तूंनी आज वास्तू भरल्या, वास्तूतली वास्तविक शांतता सिमेंटने समेटली, कधीकाळी लावले गेलेले टाईम बॉम्ब एकमेकांना थडकून फुटताहेत. तुम्ही पेरलेलेच शेवटी उगवत आहे म्हणायचे !
मित्रहो, निसर्गात देर है मगर अंधेर नहीं है। उशिरा का असेना, जे होईल ते यापेक्षा काय असेल?
उपचार उपचार काय आहेत?
कशाला म्हणणार उपचार? काय आहेत उपचार?
उपचार म्हणजे मोडतोड नव्हे.
उपचार म्हणजे कापाकापी नव्हे.
उपचार म्हणजे टोचाटोची नव्हे.
उपचार म्हणजे दाबादाबी नव्हे.
उपचार म्हणजे रक्तपात नाही.
उपचारांत औपचारिकता कशाला?
हा षोडशोपचार पाहिजेच कशाला?
मित्रहो, उपचार म्हणजे सामोपचार.
उपचार म्हणजे तडजोड.
उपचार म्हणजे सुसंवाद.
उपचार म्हणजे चार गोष्टी समजुतीच्या.
उपचार म्हणजे बाह्य जग व अंतर जग यांचे मिलन.
उपचार म्हणजे अंतर जगताची विचारपूस.
उपचार म्हणजे सफाईची कारवाई.
उपचार म्हणजे चार गोष्टींची पूर्तता.
उपचार म्हणजे काय आहे, काय नाही? काय संपलं?
यांची चौकशी.
क्रमश:
